Vitaminat janë lëndë ushqyese që gjenden në ushqimet që hamë. Ato nevojiten për funksione të tilla si rritja, metabolizmi dhe aktivitetet e sistemit nervor.
Shpesh, një dietë për promovimin e shëndetit mund të sigurojë të gjitha vitaminat që i nevojiten trupit tuaj, por një suplement vitaminash mund të ndihmojë nëse ka një vitaminë që ju mungon.
Çfarë janë vitaminat?
Vitaminat gjenden natyrshëm në ushqimet që hani. Trupi i njeriut i përdor ato për të funksionuar.
Ato luajnë një rol të rëndësishëm në mbështetjen e një perspektive pozitive shëndetësore. Në mënyrë tipike, një dietë e ekuilibruar dhe e mbushur me lëndë ushqyese është e mjaftueshme për të marrë të gjitha vitaminat që i nevojiten trupit tuaj.
Suplementet mund t’i ndihmojnë njerëzit të marrin vitaminat thelbësore nëse nuk janë në gjendje t’i marrin ato përmes dietës së tyre.
Ka 13 vitamina esenciale, të cilat përdoren në të gjithë trupin për funksione të ndryshme. 13 vitaminat thelbësore përfshijnë: Vitamina A, Vitamina B6, Vitamina B12, Vitamina C, Vitamina D, Vitamina E, Vitamina K, Tiamina, Riboflavina, Niacina, Acidi patogjen, Biotina dhe Folati.
Si te dallosh nese ke mangesi?
Kjo nuk eshte dhe aq e lehte. Ka shume debate ne vleresimin e statusit ushqimor per sa i perket mikroushqyesve dhe si rrjedhoje ka edhe shume abuzime ne marketingun dhe pretendimet e suplementeve. Normalisht, nje diete e ekuilibruar mire i ploteson nevojat kenaqshem. Kjo diete i referohet konsumit te mjaftueshem te perditeshem te fruta – perimeve, fasuleve, drithrave te paperpunuar, dhe burimeve proteinike pa e tepruar me yndyre dhe duke preferuar vajin e ullirit ne gatim. Por, duke marre parasysh se po i largohemi gjithnje e me shume ushqimit te larmishem e te fresket, suplementet jane te nevojshem ne korrigjimin e mungesave qe po zene vend gjithnje e me shume, si pasoje e kequshqyerjes.
Si te dallosh nese ke mangesi?
Kjo nuk eshte dhe aq e lehte. Ka shume debate ne vleresimin e statusit ushqimor per sa i perket mikroushqyesve dhe si rrjedhoje ka edhe shume abuzime ne marketingun dhe pretendimet e suplementeve. Normalisht, nje diete e ekuilibruar mire i ploteson nevojat kenaqshem. Kjo diete i referohet konsumit te mjaftueshem te perditeshem te fruta – perimeve, fasuleve, drithrave te paperpunuar, dhe burimeve proteinike pa e tepruar me yndyre dhe duke preferuar vajin e ullirit ne gatim. Por, duke marre parasysh se po i largohemi gjithnje e me shume ushqimit te larmishem e te fresket, suplementet jane te nevojshem ne korrigjimin e mungesave qe po zene vend gjithnje e me shume, si pasoje e kequshqyerjes.
Vitaminat kundrejt Mineraleve
Cfare eshte nje vitamine?
E shpjeguar thjeshte, nje vitamine eshte nje substance organike e prodhuar nga nje bime ose kafshe, e cila nevojitet ne sasi minimale por me rendesi jetike per njeriun. Fjala vitamine vjen nga latinishtja ku pjesa “vit” do te thote “jete". Pervec vitamines D, te cilen njeriu eshte i afte ta prodhoje vete nga rrezet e diellit, asnje prej vitaminave te tjera nuk prodhohet ne organizem dhe keshtu duhet te merren nga ushqimi.
Cfare jane mineralet?
Nje mineral eshte nje element inorganik, i cili vjen nga shkembinjte, dheu, ose uji nderkohe qe, ne trupin tone hyn nepermjet nje bime qe e ka perthithur nga ambjenti ku eshte rritur, ose nga nje kafshe qe e ka ngrene ate bime. Ne planetin tone njihen shume minerale por vetem pak prej tyre jane te nevojshem per ne.
Nje ndryshim tjeter mes mineraleve dhe vitaminave eshte se keto te fundit shperbehen nga nxehtesia, ajri dhe aciditeti, ndersa mineralet jane elemente me te thjeshte dhe e ruajne strukturen e tyre kimike. Mineralet e gjejne shume kollaj rrugen per ne trupin tone nepermjet bimeve, peshkut, kafsheve dhe lengjeve qe ne konsumojme. Eshte me e veshtire per vitaminat te mberrijne ne organizem pasi faktore si gatimi, nxehtesia apo ajrimi e magazinimi mund ti shperbejne keto substanca mjaft delikate.
Pavaresisht ndryshimeve te tyre, vitaminat dhe mineralet bashkeveprojne njeri me tjetrin per te ofruar punen e tyre me rendesi jetike per ne. P.sh., vitamina D mbeshtet perthithjen e Kalciumit nga ushqimi qe arrin ne aparatin tretes, duke mbrojtur ne kete menyre kockat. Vitamina C ndihmon perthithjen e hekurit. Gjithsesi, marredhenia mes tyre nuk eshte gjithmone bashkepunuese, p.sh., vitamina C e marre me teprice pengon trupin te perthithe bakrin – teper i rendesishem per formimin e hemoglobines, ndersa edhe nje teprice minimale e mineralit Manganez mund te perkeqesoje mungesen e hekurit.
Cilat janë përfitimet e vitaminave?
Përfitimet e vitaminave varen nga vitamina specifike. Megjithatë, marrja e sasisë së rekomanduar ditore të secilës vitaminë mund t’ju ndihmojë të jeni të shëndetshëm. Disa nga përfitimet kryesore të vitaminave përfshijnë:
Vitamina A: ndihmon me shikimin tuaj dhe në formimin dhe mirëmbajtjen e dhëmbëve, kockave, lëkurës dhe indeve të buta.
Vitamina B6: ju ndihmon të mbani funksionin e shëndetshëm të trurit dhe të formoni qelizat e kuqe të gjakut që ju nevojiten.
Vitamina B12: ju ndihmon në ruajtjen e sistemit tuaj nervor qendror, është gjithashtu i rëndësishëm për metabolizmin dhe për formimin e qelizave të kuqe të gjakut.
Vitamina C: ju ndihmon në ruajtjen e indeve të shëndetshme dhe promovon shëndetin e dhëmbëve. Është gjithashtu e rëndësishme për shërimin e plagëve.
Vitamina D: Ju keni nevojë për vitaminë D në mënyrë që trupi juaj të absorbojë mjaft kalcium dhe të zhvillojë dhëmbë dhe kocka të shëndetshme.
Vitamina E: është e rëndësishme për funksionin e organeve.
Vitamina K: ju ndihmon në mpiksjen e gjakut.
Tiamina: është thelbësore duke i kthyer karbohidratet që hani në energji që mund të përdorni.
Riboflavina: ndihmon trupin tuaj të prodhojë qeliza të kuqe të gjakut.
Niacina: ju ndihmon në ruajtjen e lëkurës dhe sistemit tuaj nervor.
Acidi patogjenik: është i rëndësishëm për metabolizmin dhe prodhimin e hormoneve e kolesterolit.
Biotina: i ndihmon trupin të metabolizojë proteinat dhe karbohidratet dhe ndihmon trupin të prodhojë kolesterol dhe hormone.
Folati: ju ndihmon në prodhimin e qelizave të kuqe të gjakut dhe ADN-së.
- Mineralet
- Mineralet qe gjenden ne sasi me te medha ne organizmin e njeriut.
- Kalciumi
- Klori
- Magnezi
- Fosfori
- Kaliumi
- Natriumi
- Sulfuri
Trupi yne depoziton relativisht sasi te medha nga mineralet –natrium, klor, kalium, kalcium, fosfor, magnez dhe sulfur.
Kalciumi dhe sulfuri, seicili korrespondon ne 0,5kg te peshes sone. Edhe pse ne sasi me te medha, keto minerale nuk jane me te rendesishem per shendetin e njeriut se ato qe gjenden ne sasi me te vogel.
Nje nga rolet e tyre kryesore eshte mbajtja e ekuilibrit elektrik te membranave te te gjithe qelizave te trupit – nje ekuiliber thelbesor per komunikimin midis qelizave dhe transportin e lendeve ushqyese brenda dhe jashte saj. Tre mineralet e tjere te kesaj kategorie, kalciumi, fosfori dhe magnezi, kane veprimtari te ngjashme, dhe gjithashtu jane te nevojshme per formimin e kockave. Sulfuri ndihmon qendrueshmerine e struktures proteinike qe formon floket, lekuren dhe thonjte.
Te pasurit me teprice te nje minerali mund te shkaktoje mangesi te nje minerali tjeter. P.sh., kur natriumi rritet ne qarkullim, trupi e largon ate duke e lidhur me kalciumin. Kjo do te thote se kur konsumojme shume kripe, ne rrezikojme te humbasim kalcium, dhe nese kjo behet per nje kohe te gjate, mund te rezultoje ne dobesim te kockave. Shume fosfor mund te ule perthithjen e magnezit. Kjo zakonisht ndodh rralle nga ushqimi.
Mineralet qe gjenden ne sasi te vogla ne organizem
- Kromi
- Bakri
- Flori
- Jodi
- Hekuri
- Manganezi
- Molivdenumi
- Seleniumi
- Zinku
Sasia e ketyre mineraleve ne trupin tone mund te futet e gjitha ne nje gishtez. Por kontributi i tyre eshte i jashtezakonshem. Ato kryejne pune te ndryshme, p.sh., hekuri njihet per transportin e oksigjenit ne cdo qelize ndersa flori per forcimin e kockave dhe dhembeve. Zinku ndihmon mpiksjen e gjakut, eshte i domosdoshem per shqisen e shijes, nuhatjes, dhe ushqen sistemin imunitar. Bakri ndihmon formimin e enzimave, nje prej te cilave asiston ne metabolizmin e hekurit dhe formimin e hemoglobines, e cila mbart oksigjenin ne gjak, kurse kromi eshte i domosdoshem ne perdorimin e sheqerit.
Edhe keto minerale mund te nderveprojne me njeri – tjetrin duke prishur disa ekuilibra. Teprica e njerit mund te shkaktoje mangesi te tjetrit. Marrja e pamjaftueshme e ketyre mineraleve mund te shkaktoje semundje si hipotiroidizem per shkak te mungeses se jodit dhe anemi per shkak te mungese se hekurit. Por kujdes, diferenca midis “mjaftueshem” dhe “me tepri” eshte shume e vogel. Pergjithesisht teprica te rrezikshme nuk paraqiten prej ushqimit te zakonshem. Ndersa marrja e suplementeve duhet te behet pas keshillimit me specialstin ne menyre qe te sherbejne ne korrigjim te mangesive pa shkaktuar teprice te tyre.
A ka efekte anësore nga marrja e vitaminave?
Vitaminat ndonjëherë mund të shkaktojnë efekte anësore. Në mënyrë tipike, kjo ndodh në doza të larta. Meqenëse vitaminat janë tashmë në ushqimet që hamë, mund të jetë e lehtë të marrësh aksidentalisht një dozë më të madhe të vitaminës se sa të nevojitet.
Kjo mund të çojë në efekte anësore, duke përfshirë: një shije e keqe që mbetet në gojën tuaj, dhimbje stomaku, të vjella, diarrenë dhe kapsllëkun.